Rozwiązania określane terminem ADR pojawiły się w USA w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku, w ramach ruchu pokojowego rozwiązywania konfliktów (Peaceful Conflict Resolution) […] Mediacje to podstawowa i zarazem najbardziej popularna forma ADR. „Jest ona ukierunkowana nie tylko na rozwiązanie konkretnego sporu, ale także na ułożenie stosunków między stronami w przyszłości [...] Wspólne spotkania i dyskusje bez presji ze strony mediatora sprzyjają również lepszemu wyjaśnieniu własnego punktu widzenia, a także zrozumienia interesów drugiej strony. W przeciwieństwie do mediacji udział w postępowaniu przed sądem najczęściej powoduje eskalację żądań oraz postawy roszczeniowe i wpływa niekorzystnie na dalsze stosunki między stronami”.
Mediacja w polskim systemie prawa pojawiła się w 1991 roku wraz z uchwaleniem ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W 1997 roku została wpisana w procedurę postępowania karnego, a od 2001 roku obowiązuje również w sprawach osób nieletnich (sędzia może skierować do mediacji każdą sprawę, jeśli sprawca i pokrzywdzony wyrażają na to zgodę). W 2002 roku została wprowadzona do procedury sądowo-administracyjnej, a w 2005 roku wprowadzono przepisy o stosowaniu mediacji w sprawach cywilnych, rodzinnych, gospodarczych i pracowniczych. Należy w tym miejscu wspomnieć, że Polacy bardzo dobrze znają instytucję mediacji – 83% respondentów wie, że jest to dobrowolny i poufny proces dochodzenia do rozwiązania sporu, prowadzony w obecności osoby neutralnej (mediatora), a jedna z jej zalet to możliwość osiągnięcia kompromisu uwzględniającego interesy obu stron. Uważają również, że wyrok sądu jest rozstrzygnięciem gorszym od ugody zawartej przed mediatorem.
Statystyki dotyczące mediacji pokazują nadto, że być może nie mamy do czynienia z zawrotnym tempem wzrostu spraw kierowanych do mediacji, ale w latach 2006–2011 liczba mediacji praktycznie we wszystkich kategoriach (cywilne, rodzinne, gospodarcze, pracownicze i w sprawach nieletnich) wzrosła. Dane sądowe uzupełnione o informacje pochodzące od podmiotów prowadzących mediację (m.in. PCM Partners itp.) na pewno poprawiłyby statystyki mediacyjne, chociaż osoby związane z „branżą” mediacyjną i tak uważają, że w Polsce rozwój rynku mediacji to wciąż daleka przyszłość.[…]
Poradnictwo prawne i ADR to instytucje, od których oczekuje się, że odciążą sądy i urzędy państwowe, że spowodują przyspieszenie procedur urzędowych i wpłyną na zmniejszenie liczby spraw kierowanych do sądów. W przypadku ADR wątek remedium na niewydolne sądownictwo (dużą liczbę spraw, wysokie koszty procesu czy długotrwałą procedurę) jest szczególnie eksponowany. Mediacja, co potwierdzają wyniki badań, przyspiesza i skraca postępowania sądowe, jest także skuteczną metodą prewencyjną, dzięki której wnoszenie spraw do sądu staje się zbędne. Poradnictwo prawne i ADR to także instytucje, w przypadku których autonomia i samodzielność jednostki w dążeniu do rozwiązywania sytuacji trudnej, spornej czy konfliktowej jest szczególnie chroniona i wspierana. Potencjał poradnictwa prawnego i obywatelskiego, a także potencjał mediacji w tym zakresie jest bardzo duży, wciąż też czeka na znacznie większe niż dotychczas wykorzystanie.
Obie procedury (pomoc prawna i ADR) powinny nadto w znacznie większym zakresie pełnić rolę instytucji filtrujących, tj. z jednej strony odciążających urzędy i sądy, a z drugiej strony wspomagających jednostki, które chcą samodzielnie poszukiwać i decydować o sposobie rozwiązania sytuacji trudnych bądź konfliktowych. Przekonanie Polaków o skuteczności autonomicznych rozwiązań i zaufanie do „miękkich” procedur, wsparte wiedzą o działaniu podmiotów pomocowych, system budowanego PPiO powinny wzmocnić.
Jolanta Arcimowicz, Potencjał społeczny poradnictwa prawnego i obywatelskiego, Analizy i Opinie nr 132, Warszawa, ISP, 2013
Ekspertyzy
- Maciej Folta, Możliwość wprowadzenia obowiązkowej mediacji w Polsce, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, 2014
- Maciej Tański, Czy można skutecznie wprowadzić w Polsce mediację?; w: Obywatel i Prawo VI. Wybrane problemy i rekomendacje, red. Agata Winiarska, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012
- Maciej Bobrowicz, Szansa dla mediacji, w: Obywatel i Prawo. Raport z realizacji czwartej edycji programu, red. Agata Winiarska, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009
- Maciej Bobrowicz, Wdrażanie mediacji w sprawach cywilnych, w: Obywatel i Prawo II edycja. Raport z realizacji programu,, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2006
Inne:
Zapis dyskusji panelowej "Mediacja na tak - jak upowszechniać mediację" (konferencja ISP „Szerszy dostęp do pomocy prawnej – wyzwania na przyszłość”, Warszawa, 2010)
- Film DVD o mediacji Mediacja jestem ZA
- www.mediacjajestemza.pl
